MIZO KHAWVEL THLIRNA Part-I


Mizo tih hi a chhuahna la reilo hle mahse, Mizo tih hian a huam hi a zau thawkhat viauvin ka hria. Chu tih laiin mi thenkhatin Lusei/Lushai/Duhlian tawng hmang ho choh hi Mizo emaw ti kan la awm tlat a, Lusei/Duhlian tawng hmang velo lahin Mizo-ah kan inchhiar thei tlat lo mai hi kan ngaituah chian a ngai a ni. Mizoram, Manipur leh Burma a Mizo intite hi Lai(pawih), paihte, hmar, zophei, zotung, lusei,Mara,etc.. te kan ni a, kan chi leh kuang pui ngei Lusei/Duhlian tawng an hmang loh vanga Mizo-ah ka ngai lo tlat mai hi enge Mizo kan teh fung ni ta ang? Mahni tawngpeng te te nei ho pawh Lusei/Dulian tawng hmang zingah kan chipui ngeite Mizo-ah an lung awi a Mizo an in tih si chuan ngah nge Mizo chu kan nih lohna bik tur awm ang?

Zofate Burma, Bangladesh, Manipur & Assam awm te hi kan zavai hming atan huapzo hming tur hi la nei loh mah ila, mahni inkoh dan te te hi inhriatthiampui tawn i la, inzah tawn i la, Mizo pawh hi huapzo hmingah pawm tlang vek lo mah ila, Mizo intite hian kan unaute hi huam tel tir vek ila; Mizo tih awmzia pawh hrilhfiah peih ila chuan kan unaute pawn an pawm ve mai a rinawm.

Kan inpumkhat/lungraul theihlohna ni a ka hriat chu, mahni Chi & tawngpeng theuh tihlar, tihhmingthan & chawisan ka tum a, a chantha zawkte’n chan chhe zawkte ka  hmusit a, intifing deuhte’n la changkang lo deuhte fiamthu thawh nan leh trawngkam tlawm tak tak a tawngkhum kan chin vangte hi niberin ka hria.

Ram sawrkar thatloh vang leh eizawnna harsat vangin Burma Zofate Chin state , Kale/Kalay & Kabaw a mite’n Mizoram-ah sum an dawng, hna an rawn zawng, an rawn pem lut a. Mi sang tam tak zingah mahni tlanghmasial, miduham, thilthalo tih pawi ti lo an awm angin mifel tak tak leh Zoram tihmasawntu leh tihmingthatu pawh an awm a. Unaute dinhmun hriatthiampuina nei hauhlo a, kan diriam a, kan hmusit a & kan deusawn chuan inpumkhatna chu a hnai lo viau ang. Chutiang bawkin, Manipur lam pawh mahni chibing inlak hranna leh chi leh chi innghirnghona a vangin helpawl an tam hle a, nunna chan pawh an tam hle a, a ralmuang lo a, eibar zawnna pawh a khaihlak phah hle a, Mizoram Inpui ber panin mi tam tak an rawn kal a, mipui ten kan lo dawnsawn dan leh kan lo en danin a zir loh chuan inpumkhatna ka tichhe thei hle bawk a ni. Tin, Burma & Manipur lam pawn kan unaute hnenhah pur kan chaw a, eizawn nan leh awm nan ka duh a nih chuan unaute tan hnawksak lo leh rilru nei tak a, Mizoram tan kan theih ang tawk kan tih ve hi a tul a ni. Mahni tanghma choh thlir a, unaute tan tha lo tur pawh tih kan pawi tih loh chuan unau mah ni ila, eng tin nge min ngaihdam reng ang a, eng tin nge lawm tak a min lo dawnsawn reng theih ang?

Mizoramah sualna hrang hrang, thil tha lo chi hrang hrang ti an awm teuh a, chungzingah chuan Burma mi leh Manipur mi pawh an awm a. Media lam hian kan thu ziakin a zir tawk loh vangin kan unaute thil tihsual mipui thin khei tur zawng leh punlun tur zawnga ka ziah vang te pawh hian thil thalo inhnawhchhuahna te, kut intlak mai duhna te a chhuak thei a. Hengah hian Media lam mi pawn mahni eizawnna kan chanchinbu hralh kalna tur ringawt ngaituah lovin, kan hnam inpumkhatna leh inhriatthiam tawnna kan neih theihna tur zawngin ziak thin i la & nger bik/tan bik nei lovin ziak i la; kan hnam tan hian a tha zawk ngei ang. Kan unaute thil tihsual an awm a nih pawn a tisualate hi dan angin hrem mai ila, a tisual ve lovate thleng thleng kan hnawtchhuak a, ka diriam a, kan hmusit hi chu Unaute chung a thil tih chi a ni lo, Christian kan nihna nen pawh inhmeh lo tak a ni. Kan inhnawhchhuah hian thil tha a thlen em? tih hi ngaituah mai mai i la, kan unaute ngei kan chipuite ngei mangang thlabarin an awm a, awmna ei tur nei lovin an awm a, an hawna tur ram sawrkar an hlau bawk si, an mahni khaw lam a an chhugte’n an rinchan ve em em, ei zawngtu ber hnawhchhuah a nih chuan, chhungkua a buai zo a, eibar zawnna a khaihlak zo vek  thin a ni. Tin, Lusei tawng hmang ho hnawhchhuah ni ve thote pawh kha unau dang tawngpeng dang hmang ho khan kut thlak duh maina te a thlen a, Burma lam Zofate inpumkhat & inunauna pawh a khawihpawi thin hle a ni. Tin, Mizoram mi an hnathawktute hnawhchhuah an nih chuan Mizoram hna tam tak pawh a khaihlak a, hnathawktu an awm lo va, mi tam takin harsatna an tawk phah a; tu tan mah thatna a thlen  lo a ni.

Kan inen dan leh kan thlir dan hi, a lai atang kan din a lehlam lehlam kan thlir thiam hi a pawimawh a. “Mizoram-ah thilsualti case a ziak chu 99% chu Burma mi a ni”, tih ang chi uar lutuk a sawi sawi chi pawh a ni lova, midangin Burma mi an rinhlelna, an hmusitna, an ngeina ti nasa theitu a ni tih hi hriat a tha. Police file record-ah chuan lo dik tehreng pawh nise, Mizoram mi crime ti tam tak  manni awmpui nula pawngsual, hnathawktu hlawhfate hlawh pe duhlo, tihduhdah tuar,etc.. te khi tanpuitu leh thlavang hohtu neiin Burma mi hian khingin case siam ve se chuan a tam ve fu tho ang. Tin, erukna hi sualah(crime) kan ngai lo nge, khing zawng zawng te khi case file vek se chuan sawrkar hnathawk 90% chuan case an nei vek mai lawng maw? Police nilovin NGOs hovin mi an sawisak hlum te, an hrem hrepte hi crime-ah kan ngai lo nge? Kan thil tih diklote khawvel hriat a an puan chhuah meuh chuan kan thinur leh si a, mahni lam inen fiah leh insiam that kan tum chuang si loh chuan mahni leh mahni mawnghlim a inti mualpho lek kan ni mai lawm ni? Tin, Burma mi pawh mahni khua or ramah thilsual kan ti a, man hlauvin Mizoramah te kan tlan chhia a, kan tlanna khua leh tui lehzelah thilsual kan va ti hi mahni tan chauh nilo kan Burma puite tan harsatna kan thlen ani tih hi hriat a tha. “Min hmusit, min enhrang, an inti changkang si an mawl ropui si, an thatchhe si,etc..” tih tih tur pawh a ni lov a, hmusit ngam loh khawp a fel leh tha awm tum mai tur. Burma awm lai angin sawrkarin duh hun hunah tihluihnain kawngsiam nan, sport&games fee, mei sipai hlawh, buh chhun tur, etc.. tihin sum Mizoramin an khawn ngai em? Tihluihnain puak  phurh, rel kawng laih, kawng siam, Hydro dam siam, school sak, sipai in sak,etc.. an tir lui ngai che u em? Burma ram angin tihluihnain an ti ngai lo che u a, lawm hliah hliah tlak kan ni . An intih changkan vangin thawmhnawr & bungrua man tam tak tak sumdawn nan kan tawlh luh ho pawh kan hralh theih phah a, an thatchiat vangin inhlawhfa ho pawn hna kan hmuh phah a, kan tan malsawmna a ni zawk tih hi hriat tur.

“Mahni chipuite khua leh tui, an boruak pawh hriatpui lo, hriatthiamna neilo lutuk”, tih tih tur pawh a ni lo va, Burma mi chuan duh hun hunah Mizoramah kan zin lut thei a, Mizoram mi chuan Burma Zofate chenna chu kal chak hle mahse, duh hun hunah an kal ve thei lo va, kan sawrkar sual vangin an rawn zin ve thei lo va, zin chaklo a ni bik hleinem, an chak ve lutuk a lawm. Burma mite kan vanneihna chu India & Burma zofate awmna duh hun hunah kan zin thei a, an nunphung leh an chetzia pawh kan hriat phah a, kan khawhawi a ti zau phah hi kan tan malsawmna liau liau a ni. Chuan, Mizoram mi pawn Burma chu zin thei lomah ila, Burma mi kan unaute mi sing tel Mizramah an awm a, kan unaute khua leh tui, an nunphung, an harsatna te kan hriatthiampui theihna tur chuan kan kawmngeih a, enhranna hmusitna awm lo va, an mananna te leh an harsatna te kan hnena an thlen ngam theihna tur a kan kawm chuan thu engkim zawt ila, rilru hawng takin min hrilh ang a, kan la thlen ngailohna kan unaute khua leh an chhanchin pawh kan hriatthiampui ngei ang.

Ramkhat rau rau a awm pawh khua leh khua in er & in el a, intawng khum a; intih thiam lo mai te hi a awl a. Khaw khat rau rauah pawh veng leh veng insawichhiat leh in er ruk a, innghirngho te hi a awl hle a. Hnam khat unau mah ni ila ram hran kan awm phei chuan mahni thatna sawi hluaih a, lehlam chhiatna sawi vak vak mai hi thil awl tak a ni a. Tunlaiah Internet kaltlangin kan thiltihte a ni la lain khawvel hriatin pho lan theih a ni tawh a, kan hnam hmel ti bal theitu leh ti hmingchhe theitu hi chu tih loh hram tum ila, websites, forum, chat room,etc..ah kan that lohna kan inhnial a kan insawi tawn chuan lehlam lehlamin kan that lohna lai ve ve chauh kha kan zawng a, thil hlui sawi chhuah chi tawh lo thleng thleng kan sawi chhuak thei a, kan  thatna lai te te, inhriatpui tawna infakin inzah tawh i la. Mi mawl fal bik tawngkam mawi lo leh chaltlai rawn hmang an awm a nih pawn an tawngkam hman ang a hmang mai lovin thiam takin hrilhfiah ila, tawngkam mawi zawk a hmanna turin fuih zawk ila tutan pawh a tha ang. Thahnem ngaihluatah kan thuziahin mi rilru a khei thei a,groups mail, websites, forum, chat rooms, chanchinbu,etc.. a thu kan ziah pawh uluk takin he Zofate kan inkar  chanchin hi kan ziah a ngai a, midang nghaihdan kan ngaih dan nih loh vang a, hnualsawt vak leh a ziaktu tum loh dan thleng thleng thu kan kal pui te hi a tha lo va, kan ngaidan leh kan pawm dan chu zalen tak si fel tak bawk si, mi tan pawm nuam leh lem nuam tur a kan sawi kan ziah hi; a tul tak meuh meuh a ni. Kei ni Vai or Chinese hovin min han zun khum se, an zun a hak a thi vek mai thei tur hnam tlemte hi chu, inngeih dial dialin awm tum ila kan ram kal i siam tha ang u. Kan inngeihlo va, kan innghirngho reng chuan hnam angin ka dingchhuak lo vang a, Kawl ho & Vai ho lawm zawng tak ani ang a, chimralin kan awm mai ang tih a hlauawm hle a ni.

23 thoughts on “MIZO KHAWVEL THLIRNA Part-I

  1. amanda

    Thianpa i thilvei hi vei tur dik tak a ni, Zohnahthlak zawng zawng te Huapzo atan chuan ZOFATE tih hi a in awm hliah hliah in ka hria, i thilsawi tam tak hi a dik em em a, tu te pawh hian dikna leh dik loh na kan nei thei theuhva, hrechiang lova in pawngpaw dem vak te, tu emaw in thil a tihsual avanga midang an chipui or an chhungte te pawh sual ve tura ngaih tlat te (hetianga mi kan in judge thin hi ) a fel lo hle reng a ni, kan insuihkhawm a, kan lungruala kan thawhtlan chuan kan lo chak deuh deuh zawk dawn tih hi hriatthar leh theuh a tha khawp mai.

  2. zochepa

    @amanda, ZOFATE tih keipawh mawi ka ti khawp mai.
    @chhangte, Mizo sawm pawh ni chuang loin Mizo tih awmzia leh a huam dan hi kan hrilhriat chu a ngai ve a lawm. Duhlian/Lusei tawng hmang ho chauh hi Mizo ngai tlat kan awm a, Mizo intite pawh hian “Tute nge Mizo chu” tih hi chianglo kan la tam a nia.

  3. bawmrang

    Zochepa, tukin zing khan “Mizo Khawvel Thlirna Part 1″a zatve vel ka chhiar thleng a “zochepa hi lui lai a din tum siin mizoram lam hi a khei deuh mah mah em aw” ka tih rilruk lai mekin kan trhian pakhatin sp I car driving test nan ka lo hmang a ti a.”I la thiam tawk lo “ka tih hnuah pawh a dan theih ngang loh a vangin ka va hruai a.van duai thlak takin a va chesual palh a.car a chhe hle a a mah leh a test tunu pawh hospitalah an dah nghal.chanchin hrilh che phahin rem chang dangah kan la sawi dun leh dawn nia tih thu ka rawn hrilh mai mai che.

    1. zochepa

      Ekhai thianpa chhiar zo phawt la maw le. Tin, part-I chauh a la ni a, a rawn kal zel dawn a lawm.

      I car chu a va pawi ve le, a mihringate chu an hliam na viau em? A pawi thin mang tak e aww. Kei pawh 31 May2009 zan khan ruah sur leh chhum zing deuh nen, mi car ka su a, $3750 chawi tur a nia, vanneih thlak takin ka thianpa hian a car insurance a lo siam hlauh mai a, $450 vel bak ka chawi a ngai hmel loh a, a ziaawm khawp mai. A hma chuan ka rilru a hah ru ve khawp mai.

    1. zochepa

      @VaiVa, hmasain ka blog i rawn len luh vangin ka lawm e. Mizote kan dinhmun ka hmuh dan ang ang kan han thai ve a, tha i lo tih chuan ka lawm khawp mai.

  4. wonderboy

    lal-chepa, eirawngbawl chauh ni lo in thuziak pawh i lo thiamn hle mai, mahse spelling mistake i ngah 😀

    Hnam peng te leh lian thenkhat te hian MIZO a in seng luh hi an hreh phah nachhan ni a ka hriat chu an hnam hming han BO mai tur avang hi ni in a lang. Hei hian kan INSUIHKHAWMna a dal ni ber in ka hria. MIZO kan in tih tlat a, INTHRENHRANG reng nge hming dang (Eg: ZOFATE) ti a invuah a INSUIHKHAWM hi tha zawk ang???

    1. zochepa

      @Lal-wonder, a hmasain i rawn leng lut a ka lawm e. Nia, ka thu ziah ka edit hian keima ziah hi chu ka hmu dik zul zel a, ka ziah tum kha ka rilruah a lo awm tlat vang a niang. Mi ziah ka chhiar lahin an ziah sual ka hmu thei em em mai a, ka chimawm a nia aww. :))

  5. Mizo tih hi chi leh peng leh kuang leh siper tuta bik mah a ni lo. he MIZO hnuaiah hian hlim takin a awm ang u. Idian dlegate hian trum 2 foreign ah ka kal tawh Indian nihna hauh bik hi an lo awm hauh lo.Nationality ang chuan Indian citizen chu kan inti vek, ni lo se chu India poh hi a keh pherh vek ang

    Hetia MIZO a kan insuihkhawm mek lai hian ro dang lo rel vak vak hian kan insuihkhawmna tur hi kum 100 telin a tikhawtlai thei tih hria ila dim te in i sawitlang ang u. Debate neih te blog lama sawi ho hi a that rualin mihring racist leh mi thinlung hliam hreh lo tak tak kan awm thin avangin UNAU kan inhliam thin.

    Dim te in hmasawn zelin dawhtheihna zawng zawng hmang zelin tha thlah miah lovin i kalpui zel ang u

  6. mesjay

    A dik chiah. Insuihkhawm lam aia in lak hran tet tulh tulh zawnga thahnemngaih hi chu a atthlak. Mi tupawh hmuhsit ringawt chin phei hi chu a thring top!

  7. zochepa

    @mzvision & mesjay nang ni pui puiin ka blog min rawn hlut sak chu ka va lawm ve, hei lehkha ziah hi ka inzir chawp ve zel a, ka ziahsual leh dik lo te chu min lo ngaithiam dawn a nia. In rawn ln luh vangin ka lawm e. Nidangah pawh ka thu ziak atang inngaihdan fing tak tak te min rawn fianchhuah turin ka ngen nghal a che u.

  8. Thianpa, i thil ziak hi i thil hriat satliah ni lovin, i rilru chhungril atanga ziak i ni tih a lang chiang hle mai. I ziak tha e. Mizo tih a ni emaw hming dang pawh nise ai khata luang zaa kan inngeihtlan theihna a nih dawn chuan tha ka ti hle a ni. Innghirngho tham lote hi kan inngeih loh chhung chuan hnam anga dinchhuah chu vana rah ang mai a ni dawn si. Ziak zel teh le…

    1. zochepa

      Ku Muante, ka thu ziak min hlut sak a ka lawm e. Nia, kan population tlem ngaituahin, chipeng lah hi kan tam em em a, kan la mawl vang hian kan la inhmusit vel niin a lang a. Kan hnam huapzo hming hi nei lo mah ila, inhriatthiamna leh inlaichinna tha zawk kan neih hi a pawimawh tak zet a ni.

  9. Rawtna mai mai dim te in ka rawt ania, he rawtna hi a tha ber ka tilo mahse mawi ka ti em em ani; chu ka rawt hming chu – ZOFA tih ani mauh mai. Ka rawt din viau ani tih erawh min hriatpui ula. Ka lawme 😉

    1. zochepa

      Pu mzvision,kan hnam huapzo hming tur hi chu chitin zinga hruaitu hi inhmu khawm se, chutianga thlang chi niin ka hria, kan duh ang hi kan unaute hian an lo duh lo thei a, vaia lungrualna hming hi hmang thei ila a tha khawp ang.

  10. LRSanga

    Thianpa Lawma,
    Vawin ka hman luatah i lehkha ziak ka lo chhiar ve phah hlauh mai a, ka inchhir lo khawp mai. I rawtna leh ziak atang pawh hian ngaihtuah zawm tur kan la ngah khawp mai tih a lang. Kan theih laia kan tanghma hai tum ngawt lovin, Nihna leh Diknaah chauh Mizo mizia takin huai taka din hi kan tih tur a ni. Duhlian tawng a hausak bernate leh kan ham thatnate hi hmang thiamin mahni leh mahni Superior riau a in ngai mai lovin, kan awmna hmun theuhah Mizo takin hnam dangte hruaitu leh hrilh harhtu, chhawmdawltu ah tan tum theuh ila, tichuan MIZO tih hming hnuaiah kan hnungzui tute an ni mai dawn a lawm tihhi ka ngaihdan a lo ni ve thin.

    1. zochepa

      Thianpa Sangpui naglam lam ka blog i rawn leng lut chu ka va lawm ve. Nia i ngaihdan hi Mizo intite zawng zawng hian nei vek thei ila chuan kan unaute hi kan hmin vek thei mai tur a ni.

  11. Pingback: Mizo Khawvel Thlirna Part-2 – Zochepa’s Blog

Leave a reply to LRSanga Cancel reply